A VİTAMİNİ
A vitamini ilk bulunan vitaminlerden biridir. 1937’de balık karaciğer yağından kristaller halinde ayrılmış ve kimyasal yapısı ortaya konmuştur. A vitamini 2 formda bulunmaktadır. Birincisi, hayvansal dokularda A vitamini aktivitesi taşıyanlar; retinol, hidroretinol, retinal ve retinoik asittir. İkinci grup ise, bitkisel yiyeceklerde bulunan karotenler ince bağırsak mukozaları ve karaciğerde retinole dönüşerek A vitamini etkinliği gösterirler.
Hayvansal Kaynaklar:
- Karaciğer
- Keçi sütü ve inek sütü
- Yoğurt
- Peynir
- Kırmızı et ( koyun eti , sığır eti )
- Balık ve balık yağı
- Tereyağı
- Yumurta sarısı
- Tavuk eti
Bitkisel Kaynaklar:
- Patates
- Kavun
- Kayısı
- Mango
- Domates
- Biber
- Havuç
- Ispanak
- Lahana
- Marul
- Maydanoz
- Nane
- Brokoli
- Yeşil fasulye
- Pırasa
- Nane
- Brokoli
A vitamini pek çok besinde bulunduğu için eksikliği nadir yaşanmaktadır. Çölyak , Crohn Hastalığı, İBS gibi metabolik hastalıklar, Hepatit ,Siroz vb. karaciğer hastalıkları, yağ emilim bozukluklarında eksikliği görülebilmektedir. A vitamininin en önemli işlevi görme ve epitel doku sağlığının devam ettirilmesidir.
A Vitamini Eksikliği Belirtileri
- Göz kuruluğu en önemli belirtileri arasındadır. Eksikliğin çok fazla olduğu durumlarda, Bitot lekeleri ile ilişkili tam körlüğe veya korneaların ölmesine neden olabilir.
- Gece körlüğü (Xerophthalmia)
- Cilt kuruluğu
- A vitamini cilt bariyerini koruyan önemli bir vitamindir. Bu yüzden enfeksiyon riski eksikliğinde artar.
- Çocuklarda büyüme ve gelişmede gerileme ve durma
- Yaraların geç iyileşmesi
- Akne oluşumunda artış
- Saç, tırnaklarda güçsüzlük ve kopmalar
- Düşük doğumlar ve doğumsal anomaliler
- Sık idrar yolu enfeksiyonları
- Solunum sıkıntıları
- Kısırlık
D VİTAMİNİ
Mc Collum 1922 yılında balık yağını oksijene maruz bırakarak A vitaminini oksitleyerek etkisiz hale getirdikten sonra D vitamini izole etmiştir.
İnsan derisi güneşin UV ışınları ile teması sonrasında 15-30 dakika içerisinde 7- dehidrokolesterolün yaklaşık %15’i kolekalsiferole dönüştürülür.
D vitamini suda erimez lipitlerde erir. Yağda eriyen D vitamini ısıya, oksidasyona, alkali ve aside dayanıklıdır. D vitamini emilimi için yağ ve safra gereklidir. Yağsız diyetlerde ve safra yokluğunda D vitamini emilimi bozulur. Karaciğer de depolanır ve idrar, deri yani terleme yolu ile de atılmaz.
D vitamininden yararlanmak için UVB ışınlarının en yoğun olduğu öğlen 11.00 – 15.00 saatleri arasında 15-20 dakikalık kısa periyotlarla güneşlenmek, en etkin vitamin yararlanma yoludur.
D Vitaminin Yararları
Kemikler için etkisi bağırsaktan kalsiyum emilimini hızlandırmasıdır. Böbreklerden kalsiyumun geri emilmesini sağlamaktadır.
Bağışıklık sistemini güçlendirir.
Kanser, Kardiyovasküler Hastalıklar, Sedef, MS, Tip 1 diyabet hastalıkları komplikasyonlarını azaltır.
D vitamini beta hücrelerini uyararak insülin salınımını arttırır.
İnflamasyon öncüsü olan sitokinlerin salınımını azaltarak Romatoid Artrit oluşumu riskini azaltmaktadır.
Kilo verme sürecini destekler
CRP değerlerini ve iltihabı azaltır.
D Vitaminin Eksikliği
Yorgunluk ve halsizlik
Saç dökülmeleri
Kemik ve kas ağrıları
Depresyon
Cilt sorunları
Raşitizm
Osteomalasia
Fibromiyalji
Kanser
D Vitaminin En Çok Bulunduğu Besinler
- En iyi kaynak güneş
- Somon, uskumru ve sardalya gibi yağlı balıklar
- Kırmızı et ve karaciğer
- Tavuk ciğeri
- Yumurta sarısı
- Peynir ve tereyağı gibi süt ve süt ürünleri
- Maydanoz
- Isırgan otu
E VİTAMİNİ
E vitamini önemi, 1922 yılında Evans’ın yürüttüğü araştırmalarla ortaya konmuştur. E vitamini,
biyolojik etkinlik gösteren tokol ve tokotrienol türevleridir. Bunların en önemlisi alfa, beta ve gamma tokoferol ile alfa ve beta tokotrienoldür. E vitamini etkinliği gösteren alfa- tokoferoldür.
E vitamini lipitlerde ve lipit formlarında erir, suda çözünmez. Isı, ışığa, alkaliye duyarlıdır. Kuvvetli bir antioksidandır.
Tokoferoller, bitki ve dokularından yeterince bulunur. En zengin kaynakları, yeşil yapraklı bitkiler, yağlı tohumlar ve bunlardan elde edilen yağlar, sert kabuklular (ceviz, fındık) tahıl taneleri ve kuru baklagillerdir. Et, yumurta, balıkta da bir miktar vardır. Safra yetersizliğinde E vitamini emilimi güçleşir. Alınan doz arttıkça emilim düşer.
E Vitamini İşlevleri
Çok güçlü bir antioksidandır.
Doymamış yağ asitlerinin vücut dokularında oksidasyonunu önler.
A vitamini, K vitamini, Demir ve Selenyum gibi minerallerin vücutta depolanmasını sağlar.
Katarakt gibi rahatsızlıkların önlenmesinde gereklidir.
LDL kolesterolün oksidasyonunu önler.
Eksiklik Belirtileri
- Görme problemleri,
- Halsizlik ve yorgunluk,
- Kansızlık,
- Deride ve dilde çatlaklar,
- Kansızlık,
- Ciltte morarmalar
- Kas ve kemik ağrıları
- Kas kaybı,
- Tırnak ve saçlarda kopmalar
E Vitamininden Zengin Besinler
- Hindistan cevizi yağı, zeytinyağı vb. bitkisel yağlar en iyi kaynağıdır.
- Fındık ve ceviz gibi kuruyemişler
- Avokado
- Ispanak
- Tam tahıllar
- Yeşil yapraklı sebzeler
- Kabak, taze fasulye, lahana, marul
- Balık ve balık yağı
- Domates
- Patates
- Yumurta sarısı
- Meyve ve sebzeler
- Et, tavuk, balık gibi etler
K VİTAMİNİ
K vitamini, 1935 yılında Dam tarafından kanın pıhtılaşma etmeni olarak bulunmuştur. Yeşil bitkilerden elde edilen filoquinon (vitamin k1) balıktan elde edilen menaquinon-6 (vitamin k2) ve yapay şekilde de bulunan menadion (vitamin k3) şeklinde bulunmaktadır. K vitamini suda erimez ve yağda çözünen vitaminler arasındadır. İnsan vücudundaki K vitaminin yarısı bağırsaklarda ki bakteriler ile oluşturulmaktadır. K vitamini, ince bağırsaklardan yağ içerisinde safra tuzlarının yardımı ile emilmektedir. Emilim oranı diyetin yağ içeriğine göre %20-70 arasında değişir. Emilmeyen K vitamini gaita ile atılır. Safra ve yağ yetersizliğinde emilimi engellenmektedir.
K vitaminin asıl görevi protrombinin yapımında görevlidir.
K Vitamini Eksikliğinde
- Ciltte kolay morarma,
- Siyah renkli ve kanlı dışkılama,
- Tırnak altlarında kanamaya bağlı kırmızı beneklerin oluşması,
- Bebeklerde göbek kordonu bölgesinde kanama ve sünnetin geç iyileşmesi ve sürekli kanama, morarma
- Kemiklerde güçsüzlük görülebilir
En Zengin K Vitamini Kaynakları
- Yonca
- Ispanak ve benzeri yeşil yapraklı sebze ve otlar
- Kuru baklagiller
- Kahve, çay
- Balıklar
- Lahana
- Kara lahana
- Ispanak
- Brokoli
- Brüksel lahanası
- Kuşkonmaz
- Pazı
- Şalgamın yeşil kısımları
- Pancar yaprağı
- Hindiba
- Yeşil domates
- Yeşil fasulye
- Yeşil biber
- Bezelye
- Marul
- Maydanoz
- Brüksel lahanası
- Brokoli
- Kuşkonmaz
- Yumurta sarısı
- Yeşilçay
- Yoğurt
Kaynaklar
https://pdfs.semanticscholar.org/ec4f/38fb55676c273ef361d674d1a2ae3f7026de.pdf
https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=a1c2af49c08b3e28289e078b7c4a7ba65acd2050
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM199511233332101
https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.nutr.21.1.167
https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/87149581/S0140-6736_2886_2991157-820220607-1-vsmdos-libre.pdf?1654618390=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DImpact_of_vitamin_A_supplementation_on_c.pdf&Expires=1692354184&Signature=e-KtLlJ8ELt9EUN4tOWqMSa7cv399cBKv8JvjWF9uXVJEip41Dxycr0w5UE5RUfcQ6z4GgGKhw-pZRp1qAo~3frTZugLh9gXPyVzXNpb16KLh6OgJ9s57xLJbexH0YTpnI-3GCxTOUTWcqmoq3rUPIwZAv7xCufFUAE39zx2U1w7lyT0C9fJUKLwzWc3kZcWkyXauE0TAu1klgkeqxBukW3qf6Abq38tjykc0LojL6YXGTi4XpHVcgxOSB~Jn4jUWZOjTZbdUkZ~14rCJ0XRfMug5gmgsQ1DKZmjPETNbg3ZJ6J34lvrYS-ea5yHugFokh-7gS7ubI0nizlmmbSOzw__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0899900797001925
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3285235/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.4161/tisb.23118
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fimmu.2016.00627/full?&utm_source=Email_to_authors_&utm_medium=Email&utm_content=T1_11.5e1_author&utm_campaign=Email_publication&field=&journalName=Frontiers_in_Immunology&id=215942
https://nyaspubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1196/annals.1398.061
https://europepmc.org/article/med/7585302
https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/41081470/24090644_-_HamidiM_Vitamin_K_and_bone_health_JCD2013-libre.pdf?1452717098=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DVitamin_K_and_bone_health.pdf&Expires=1692626719&Signature=JNI4S5KyOS6bvMq6dSkoB~2b3Sr~hkt9rGDHSZNA6A7Ekj-7XpxdaHksjahRTFIkTpu0jNIyYOMYGLIa140y9pHZh4FPEzq6DYY4lgnO2Axzb-2bCQhEMPtlvTMUrId7n7RU8iQdTZGXdwCN3g-0Ow~qxLN1ISxaChFi124kKFsOez65efyMurxlwtqf9pfUT4Yi~adkaBHKD6b7umxKS-e1gWRNgPrUgxOADDsQ5rtGJjWpGOK64eu-OnQpYHMyFfeEH3es3AMdDKfzMli0Juf8Y4kqP0YnmAizJdZGiu0sxVPraOmy27ymXnuFLfDG~R1t2KxowzRLj3mIEQVBcg__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA
